Họ chưa nghĩ hẳn đến yêu nhưng như thánh Aucutinh tự thú: lúc ấy tôi tìm cái tôi có thể yêu. Chắc ta đã thấy nhiều nam thanh bị tiếng người ta gán là trợt rìu, trật búa. Chúng cháu cũng thấy cái bậy chớ đều thủng thỉnh chờ sự giải quyết của cấp trên.
Họ nhẹ tay, làm việc kỹ một chút rồi trở lạitính vụt chạc như thường. Nó bắt bạn trai cúp cổ xuống các vật phù vân, lo vật lộn sống, đổ máu vì miếng ăn manh áo cũng nên, cho đến khi tử sàng bừng con mắt dậy chẳng những thấy mình tay không mà còn đầy tội lỗi. Bạn làm giáo sư Pháp văn, bạn giảng Pascal.
Nhưng đ àn ông thanh niên thì coi thường sự thấy trước ngó sau. Một điều không ai chối cãi được là ở đại học trong bất cứ quốc gia nào, nam sinh viên bao giờ cũng đông hơn nữ sinh viên. Họ có bao nhiêu khát vọng, cao vọng nữa mà ở thế nhân không dễ gì làm họ thỏa mãn.
Bổn phận nhà giáo dục là tìm hiểu căn góc bạn trai, soi đường sáng cho họ, giúp đỡ họ chiếm đoạt, bảo tồn chân lý. Có bao giờ phần đông bạn trai được khiêu gợi lòng trắc ẩn đối với những người xấu số trong xã hội. Từ chỗ bắt đầu ý thức vẻ đẹp của cảnh thiên nhiên, họ bắt đầu hé cửa lòng cho bóng yêu đương lẻn vào cánh rón rén, e lệ.
Chúng nhất định thế nào cũng kiếm cho được chỗ yên để ngủ. Nhưng nếu cứ học hành thất bại mà không có nghề nào bỏ túi khi ra đời chạm những thực tế tôi sợ té vào trường hợp Đức Giê Su nói trong Phúc âm thư: cuốc đất thì không nổi mà ăn thì hổ ngươi. Phải tìm hiểu họ, chỉ điều khôn lẽ dạ cho họ hơn là chỉ biết rầy mắng, chế nhạo.
Nói đến đời sống tinh thần bạn trai mà không bàn hai thứ đầu óc nầy của họ thì bỏ một lỗ trống to. Con người có tự do sử dụng nó hay hướng nó về những lý tưởng tuyệt vời hơn. Lương tâm rộng rãi không hay mọt mại về tiểu tiết.
Tôi biết những điều trên không phải bạn trai nào cũng vậy, nhưng tôi chỉ muốn nói những nét chung vì có nhiều bạn trai giống con gái nhà lành. Đó là chưa nói những nỗi niềm chua chát vì tuyệt vọng, vì bất mãn sự bội bạc của lòng người, của những vật phàm tục. Họ tưởng người yêu có tâm trạng y như của họ.
Cái óc đội trời đạp đất ở đời ấy lúc dậy thì bạn trai đã có. Cha rầy họ không học a, b, c họ khóc, nửa giờ sau là họ rong đi chơi và cười như pháo nổ. Có khi họ ăn nói hay làm điều gì phật ý kẻ khác, làm hại nữa.
Biết tâm lý nầy, các nhà giáo ducï khi thấy bạn trai lầm lỗi đừng tấn công ào ạt va chạm tự ái của họ bằng mỉa mai chỉ trích. Cà hai đều có giá trị chữa bịnh rét nhưng cách chữa hơi khác. Nhưng phiền một nỗi là cứ lăn mình vào cõi chết.
Không, thưa bạn trai, chúng ta không nên kiêu hãnh mà hãy khiêm nhu. Ghê gớm nhất là mỗi ngày có một chim kên kên mổ gang của Prométhée để ăn. Hay họ chịu sự đàn áp của cha mẹ độc tài khắc nghiệt.