Tôi biết rằng theo lệ bạn có một giờ (mà sự thực thì thường là giờ rưỡi) vào giữa trưa để ăn cơm. Tôi đọc năm tờ nhật báo Anh, hai tờ Pháp và vô số tuần báo, tạp chí. Tôi chỉ có thể xét một trường hợp thôi và trường hợp đó không thể là trường hợp trung bình, vì không có trường hợp nào là trường hợp trung bình, cũng như không có người nào là người trung bình.
Nhưng tôi nhấn mạnh rằng văn chương không bao gồm hết khu vực hiểu biết của loài người. Hễ chưa gắng lắm cái gì để thoả mãn ý muốn đó thì lòng ta chưa yên. Bây giờ chúng ta kiểm điểm lại xem mỗi ngày để dành thì giờ được bao nhiêu.
Bạn bảo: "Được, cứ cho rằng tôi chịu gắng sức để chiến đấu, rằng tôi đã suy nghĩ kỹ và hiểu kỹ những lời nhận xét có giá trị của ông, thì tôi phải bắt đầu bằng cách nào đây?". Nhiệm vụ đó cũng đã khó khăn đấy chứ! Ít người làm tròn được. Không có gì so sánh với nó được.
Mà trong luyện trí, một yếu tố quan trọng nhất là phải thấy gắng sức, khó nhọc, thấy nửa muốn làm, nửa muốn bỏ; cảm giác đó không thể có được, khi ta đọc tiểu thuyết. Hai mươi bốn giờ đó là của bạn đấy, không có của cải nào quý hơn. Trước khi tới bến xe, bạn phải kéo nó về có tới bốn chục lần.
Cũng chẳng cần sách. Vậy tôi xin lập lại và lập lại lần nữa rằng: nên khởi sự một cách bình tĩnh, khiêm tốn. Bạn biết rằng ít nhất cũng có được nửa giờ yên ổn.
Than ôi! Tôi không giúp bạn được việc ấy. Thưa bạn, thì bạn cứ bắt đầu đi. Xét kỹ, ta thấy tiền bạc là vật chất tầm thường nhất.
Tập thể dục sáng và chiều, chỉ mười phút thôi, mà bạn thấy sức khỏe tăng lên suốt ngày, tới vẻ mặt của bạn cũng thay đổi hẳn nữa. Cho nên riêng tôi, tôi yêu sự gắng sức lắm. Phần đông vì ráng làm nhiều quá mà bị tai hại.
Lòng tự trọng đó là nguồn gốc của mọi quyết định và sự thất bại nhất định làm tổn thương lòng tự trọng của ta. Làm như vậy bạn sẽ có được một khoảng thời gian dài ít nhất là 3 giờ. Nếu chúng thực tâm tin rằng cướp bóc là một hành vi thiện chí thì những năm khổ sai đối với chúng sẽ là những năm đầy hạnh phúc, tất cả những người tuẫn tiết đều sung sướng vì hành động hợp với nguyên tắc.
Quên mục đích đi, chỉ nghĩ tới miên chung quanh bạn thôi, và sau một thời gian, có lẽ vào lúc mà không ngờ tới nhất, bạn bỗng nhiên tự thấy mình ở một trong một châu thành xinh xắn trên đỉnh một ngọn đồi. Bạn sẽ nhìn kỹ từng nhạc cụ một và nghe thanh âm của nó; bạn sẽ biết một vài nhạc-cụ của Pháp khác của Anh ra sao, sao nhạc công này lãnh lương cao hơn nhạc công kia, mặc dầu nhạc cụ của họ không phải là thứ khó chơi như đàn vi-ô-lông. Còn đi trên đường hoặc ngồi trong góc xe mà tập trung tư tưởng thì ai mà biết được? Có thằng tướng ngu nào cười bạn đâu?
Phân tích cảm giác ấy, ta sẽ thấy trước hết là một nỗi lo âu, bối rối, chờ đợi, ngóng trông, mong mỏi. Tới nơi ông thường phải đợi xe. Sao? Bạn bảo dùng hết năng lực vào 16 giờ đó thì 8 giờ còn lại sẽ mất giá trị ư? Không.